Ouvir RAFA Ritmo, Voz e Coração de Timor
DILI, RAFA.tl– Fundasaun Mahein (FM) preokupa ho fenomena ohin loron ne’ebé fasil loos bá Governu liuhosi Ministériu Turizmu no Ambiente atribui lisensa bá kompaña nasionál ho internasionál sira loke atividade jogu online.
Tuir Fundasaun Mahein, jogu online sira ne’ebé mak tama mai Timor-Leste nia impaktu negativu boot tanba bele kria problema bá nasaun no sosiedade, no bele hamosu relasaun la di’ak ida ba estranjeiru ne’ebé mak hakarak nasaun ne’e ba di’ak.
Diretór Ezekutivu Fundasaun Mahein (FM), Nelson Belo, foin lalais ne’e, liuhosi konférensia imprensa, rekomenda atu oinsá mak Timor-Leste bele aprende husi naksalak sira ne’ebé mak husi Kambodia, Filipina, Malta no husi fatin sira seluk ne’ebé mak iha Sudeste Aziátiku.
“Labele sai sentru ba translasaun jogu online sira ne’e, se lae, nasaun sei selu tusan ida ne’ebé mak boot tebes,” Nelson Belo hateten.
Fundasaun Mahein konkorda ho diversifikasaun ekonómia, maibé mós Fundasaun Mahein husu empreza internasionál ne’ebé mak halo investimentu iha Timor-Leste presiza iha transparansia no akontabilidade bá povu, nune’e povu mós bele halo monitorizasun bá kompañia internasional sira-nia atividade investimentu.
Fundasaun Mahein afirma Timor-Leste ratifika konvensaun internasional bara-barak, oinsa mak desloka atividade elísitu sira, atividade sira iha katégoria kona-bà krime transnasionál, krimi sira hanesan money laundry, trafíku umanu no krime sira ne’e iha rai barak kuaza paraliza estadu.
Dadus husi Inspesaun Jerál Jogu (IGJ), katak daudaun ne’e sira-nia parte rejistu jogu online hamutuk hitu mak hala’o atividade iha Timor-Leste.
Inspetór Jerál Jogu Anibal Carvalho Martins, ba Jornalista sira iha nia servisu fatin, Tersa (02/09/2025), informa jogu online hitu (7) ne’e la inklui ho jogu sira hanesan lotaria, dragon, Kiss, Rudal, Amizade, Timor-Poll, Toto-Ftiun no slot machine MDG Holding, Timor Holding no Unlong Unipessoal, Lda.
Inspetór Jerál Jogu Anibal Carvalho Martins, informa hosi jogu 17 ne’ebé rejistu no hala’o atividade legál ne’e kontribui ona reseita bá kofre Estadu hamutuk US$9,898,401.14.
Reseita hirak ne’ebé rekolla ne’e, hahú husi tinan 2023 iha US$3,741,660.30 no iha tinan 2024 iha US$3,917,821.91.
Iha tinan 2025, hahú hosi fulan-Janeiru to’o fulan-Jullu kontrubui ona reseita US$2,238,918.93, no daudaun ne’e kontrubisaun atuál iha US$9,898,401.14.
“Ami sei servisu maka’ás tuir rekursu no kapasidade natoon ne’ebé ami iha hodi hasa’e tan montante resita ba kofre estadu,” Anibal Carvalho hateten.
Husi teoria sira ne’ebé eziste katak impaktu negativu sira hosi jogu online iha sosiedade maka luan tebes, inklui sosiál, ekonómiku no psikolójiku sira.
Impaktu Ekonómiku; abitante sira ne’ebé komete jogu online bele lakon osan lalais tanba natureza aditivu husi jogu, ema barak monu ba dívida tanba buka “vitória” falsu sira ka hakarak manan jogu, diminuisaun produtividade iha servisu ka eskola tanba foku bá jogu, envezde atividade sira ne’ebé maka fó lukru.
Impaktu Sosiál; Kauza divizaun iha família sira (argumentu, divórsiu) tanba problema finanseiru ka dependénsia, taxa krime ne’ebé aumenta, hanesan na’ok, fraude, ka na’ok atu hetan osan jogu nian, no deteriorasaun relasaun sosiál sira tanba lakon konfiansa no reputasaun sira ne’ebé aat.
Impaktu Psikolójiku; kauza stress, depresaun, no dezorden mentál tanba lakon finanseiru no kauza dependénsia ne’ebé hanesan ho droga sira (difikuldade atu para maske sira hatene risku sira), hamosu sentimentu kulpa, moe, no lakon auto-estima.
Impaktu ba Jerasaun Foin-Sa’e; foin-sa’e sira bele monu ho fasil bá lasu tanba jogu online fasil tebes asesivel liuhosi smartphone sira no ida-ne’e perturba konsentrasaun iha aprendizajen no hamenus realizasaun akadémika. Tanba ida-ne’e kria hanoin instantaneu ida: hakarak sai riku lalais lahó esforsu.
Jogu online la’ós de’it prejudika ema ida-idak maibé bele mós estraga reziliénsia sosiál no morál sosiedade tomak nian.
Reportajen Ekipa Rafa.tl
Escrito por RafaFM
Fundasaun Mahein (FM) Jogu Online
todaySetembro 18, 2025 69 2
Fundada por Nilton e Akita nos momentos difíceis pós-referendo, a Rádio Rafa nasceu como um símbolo de esperança e reconstrução em Timor-Leste. Foi a primeira rádio a surgir após a independência, reunindo jovens, espalhando alegria e dando voz a uma nova geração, mesmo quando muitos ainda viviam em casas feitas de cinzas, após a destruição provocada pela violência que se seguiu ao referendo de 1999, no qual os timorenses decidiram pela separação da Indonésia e pela construção de um país independente e livre.
Copyright Rafa.tl - Desenvolvido por Justweb.pt