Destaques

Públiku Preokupa Kona-bá Perigu Fraude online, IGJ Fó Lisensa Bá Empreza Haat Halo Atividade Jogu Online iha Dili

todaySeptember 15, 2025 41 2

Background
share close

DILI, RAFA.tl-Sosiedade Timor-Leste preokupa maka’ás kona-bá efeitu ka perigu sira husi fraude online (online scame).

Notísia Relevante: Jogu Online iha Indísiu Forte Bá Brankeamentu Kapitál

Foin lalais ne’e mós Gabinete Nasoins Unidas nian kona-bá Droga no Krime  (UNODC/United Nations Office on Drugs and Crime) alerta no  destaka infiltrasaun iha Rejiaun Administrativa Espesiál Oé-Cusse Ambeno (RAEOA) hosi grupu krime organizadu transnasionál sira liuhosi Investimentu Estranjeiru Diretu Kriminozu (FDI, sigla inglés), operasaun intelijénsia no aplikasaun lei Timor-Leste nian hasoru entidade sira iha RAEOA.

Fasilidade ka mákina jogu online husi empreza
Empreza KAPSTAAD Unipessoal Lda ho nia parseiru TogoEuro Exim Gaming. Imajen/Dok. Rafa.tl

Governu Timor-Leste liu hosi Inspesaun Jerál bá  Jogu  (IGJ, sigla portugés) fó  ona lisensa hodi lejitima   jogu online hitu (7) no dadaun iha haat mak halo ona atividade iha Dili laran.

Jogu online haat ne’ebé hala’o ona nia atividade mak hanesan ARL Kapstaad Unip.Lda, Frandes Doutel Unip.Lda, Amizade Sentru Online Lda, ho MJX Monjuxacar Lda.

Jogu online haat (4) ne’ebé eziste no halo nia operasaun iha Dili laran mak hanesan; ARL Kapstaad Unip, Lda. lokaliza iha Delta besik ponte foun, no nia filial ida iha Bebonuk. ARL Kapstaad Unip, Lda. hetan lisesna durante tinan 15 (sanulu resin lima).

Jogu online ne’ebé opera husi empreza Frandes Doutel Unip, Lda. lokaliza iha area Kulu-hun de baixu, hetan lisensa tinan rua dadaun estende tan lisensa ba tinan ida.

Amizade Sentru Online, Lda. lokaliza iha besik Sede Suku Bemori no nia filial rua; ida  iha Fatuhada no ida seluk iha area Metiaut no empreza MJX Monjuxacar Lda, nia atividade jogu online lokaliza iha Timor Plaza CBD4 nia filial ida iha Delta.

Inspetór Jerál Jogu, Anibal Carvalho Martins, Segunda (15/09/2025), informa sira-nia parte kontinua fiskaliza, avalia, no halo monotorizasaun kle’an bá jogu online sira ne’ebé sira fo ona lisensa operasionál husi Ministerio Turismo, no IGJ garante transparansia no sei asegura atu iha kontrolu no labele iha esplorasaun umana bá traballadór sira iha servisu fatin.

Notísia Relevante: UNODC Alerta Infiltrasaun Grupu Krime Organizadu Transnasionál iha Investimentu iha RAEOA

Rafa.tl iha nia servisu fatin, Anibal Carvalho Martins garante IGJ kontinua avalia no monitoriza jogu online sira ne’ebé públiku sira kestiona katak iha indisiu negativu bá traballadór sira ne’ebé maka servisu, la bazeia ba oráriu normál ne’ebé iha maibé sempre dependénsia ba kliente nia orariu.

Nia hatutan, jogu online mosu hanesan modalidade jogu ida ne’ebé maka prevee iha Dekretu-Lei númeru, 6/2016, kona-bá kontrolu regularizasaun jogu, bazeia bá artigu 3, ne’ebé ko’alia kona-bá definisaun modadalidade jogu, ho nune’e, jogu sira ne’e, hola parte iha atividade jogu ida ne’ebé bazeia bá dekretu ne’ebé existe iha ita nia rain.

Inspetór Jerál Jogu, Anibal Carvalho Martins. Imajen/Rafa.tl

IGJ hanesan instituisaun estadu ne’ebé tutela iha Ministériu Turizmu no Ambiente, iha knaar no responsabilidade oinsá atu tau-matan bá atividade jogu sira ne’ebé maka sirkula iha teritóriu nasionál.

Kona-bá preokupasaun publiku katak jogo online sira ne’e bele hamosu fraude online, Anibal Carvalho Martins afirma jogu hotu-hotu ne’ebé iha lisensa operasionál preinxe ona rekizitu ne’ebé maka lei haruka, maka hanesan rejistu ho sertidaun komersial husi SERVE,I.P, aprezenta registu kriminal ne’ebé validu bá sidadaun nasionál no internasional, Billete identidade ho konta bankaria

“Bainhira empreza sira ne’ebé iha ona dokumentu kompletu no preinxe rekezitu tuir lei haruka, IGJ sei aprezenta paresér jurídiku no paresér tekniku, ba iha Governo liu husi ministériu tutela, hodi hein atu hetan autorizasaun ka lae, tan ne lisenza hotu ba kualjer jogo Ministru Turizmu tenki autoriza depois mak fó kontratu no lisensa operasionál no ida ne’e kompeténsia iha hotu ministru tutela no IGJ hein implementa tuir lei ne’ebé iha,” Anibal Carvalho Martins esplika.

Notísia Relevante: Atensaun, Jogu Online Ne’ebé Governu Legaliza Bele Hamosu Krime Tráfiku Umanu

Nia hateten, antes Governu atu fó lisensa operasionál bá empreza sira, IGJ bá halo uluk inspesaun bá fatin sira hodi observa ekipamentu sira ne’ebé maka operadór jogu sira utiliza, rezidensia jogu, hodi hetan monitorizasaun husi ekipa inspesaun jeral jogu, kona-bá atividade sira ne’ebé sira hala’o inklui mós kontrolu reseita.

Inspesaun Jerál Jogu nia parte mós dadaun ne’e sei preokupa ho jogu online balu ne’ebé maka fatin sai tiha hanesan segredu bá publiku, no jogu sira ne’ebé rejistu ona iha dokumentu estadu nian, maibé fatin bá atividade hamosu dúvida bá publiku, no ho situasaun sira ne’e, IGJ kontinua husu esplikasaun detallu husi empreza sira, atu nune’e, nafatin iha kontrolu ida másimu hodi asegura buat sira ne’ebé la merese akontese iha fatin sira jogu online ne’ebé estabelese bá.

“Se iha atividade jogu online balun ne’ebé halo iha fatin sira ne’ebé hamosu dúvida ba públiku,  ne’e la’ós ona atividade legal, no komunidade ka sidadaun se deit bele halo keixa. IGJ sei halo xamada bá empreza sira ne’ebé iha lisensa, maibé sei hakarak halo segredu, tanba atividade negosiu ne’ebé hetan lisensa husi governu, hakarak ka lakohi ema hotu tenke hatene,” Nia subliña.

Inspektor ne’e hatutan bazeia bá oráriu ne’ebé maka jogu online sira rejistu iha IGJ, la mensiona kona-bá oráriu operasaun nian, maibé tuir observasaun ne’ebé iha, atividade sira ne’e, balu servisu durante oras 24, iha balu servisu to’o oras 12 no balu hahú iha lorokraik no kalan, tanba alvu bá kliente internasionál ne’ebé maka oras diferente ho Timor-Leste.

Inspesaun Jerál Jogu kontínua halo fiskalizasaun bá iha jogu online sira ne’e ho maneira ne’ebé diferente, tanba jogu balu nia operasaun hahú dader, balun loraik no balun kalan, tanba ne’e hanesan Governu no IGJ hanesan órgaun ne’ebé maka fó lisensa, sempre halo servisu ho másimu atu labele iha implikasaun negativu ba sosiedade.

Nia argumenta, maioria jogu online sira, fó servisu barak liubá maluk feto sira  tanba bazeia ba prestasaun servisu ne’ebé kompañia observa, feto servisu di’ak liu no tuir oras. Maske nune’e bá oin, IGJ sei kontínua buka razaun fundamentu kona-bá rekijitu sira ne’ebé maioria utiliza traballadora.

Notísia Relevante: Jogu Online Sei Hamosu Esplorasaun no Esploitasaun iha Sosiedade

“Ita bot sira hatene, iha Fatuhada iha estrada sorin iha feto maka barak, maibé iha Estrada sorin fali mane maka barak, tanba jogu ne’e business ka jogu ne’e tempu hotu ne’e osan, bainhira lakon tempu, kliente sira bá ona no ne’e osan lubuk ida mak bá, ne’e razaun ne’ebé maka sira hato’o mai ami, antaun sira gosta liu feto, feto simples no pratiku liu, razaun seluk ha’u lahatene maibé ita presiza tenke halo investigasaun kle’an para atu bele hetan ninia informasaun ne’ebé klaru atu nu’uné bele justifika,” Nia esklarese.

Molok ne’e IGJ mós fó ona lisensa ba atividade jogu  Lotaria sira, mak hanesan Amizade Lda, Timor Pools, Lda, Rudal, BedFord Lda, Dream Entertaiment, Toto Fitun Timor ho Restar Global Timor.

IGJ mós fó lisensa ba atividade jogu Toto Bola sira mak hanesan, Sucesso Hamutuk Lda, Funspotaaa Ball Lda, BringsQ 04 Lda,  Narabey Lda.

Ih mós lisensa ba jogu Slot Machine mak hanesan, Timor Holding GoldenSans, MTG Holding ho Hunlon Julma Lda.

Durante tinan 2023, empreza sira ne’ebé hetan lisensa hosi IGJ hodi halo atividade jogu sira ne’e kontribui ona reseita bá kofre Estadu ho montante US$3,741,660.30. Iha tinan 2024 totál reseita US$3,917,821,91, no ba tinan 2025, hahú hosi fulan-Janeiru too fulan-Agostu ho total US$2,586,269,92.

Definisaun Fraude Online

Fraude online maka fraude ida ne’ebé  halo liuhosi internet ka plataforma dijitál sira seluk ho objetivu atu hetan informasaun pesoál, osan, ka sasán folin-boot sira hosi vítima sira. Bosok-na’in sira iha liña normalmente uza métodu oioin, hanesan e-mail falsu, mensajen testu, ka website sira ne’ebé parese lejítimu maibé tuir loloos hanesan armadilla.

Ezemplu komún balu kona-bá fraude online, kompostu hosi  Phishing: Scammer haruka e-mail ka mensajen ne’ebé haree hanesan lejítimu hodi husu informasaun pesoál hanesan seña ka númeru kartaun kréditu.

Bosok halo investimentu: ema sira bosok halo fraude online ne’e promete lukru boot hosi investimentu sira ne’ebé la eziste ka la klaru.

Bosok sira ba kompras online: ema sira utiliza fraude online ne’e  hodi bosok kria loja online falsu ida ka oferese sasán sira ho folin ne’ebé la razoavel. Bosok namoru online: Ema sira  finje sai ema seluk atu hetan vítima nia konfiansa no osan.

Atu evita bosok sira iha liña, importante atu sempre matan-moris no kuidadu bainhira halo interasaun iha liña. Tenke verifika identidade ema ka website ne’ebé ita-boot kontaktu, no nunka fornese informasaun pesoál ka osan sein verifika validade tranzasaun nian.

Notísia Relevante: Timor-Leste Rejista Jogu Online Hitu, FM Preokupa Impkatu Negativu Bá Sosiedade

Reportajen ekipa Rafa.tl

 

 

Written by: RafaFM

Rate it

Sé maka ita

Harii husi Nilton no Akita durante tempu susar sira hafoin referendu, Rádiu Rafa mosu nu’udar símbolu esperansa no rekonstrusaun iha Timor-Leste. Ida-ne’e maka estasaun rádiu dahuluk ne’ebé mosu hafoin independénsia, halibur foin-sa’e sira, habelar ksolok, no fó lian ba jerasaun foun, maski bainhira barak sei hela iha uma ne’ebé halo ho ahu-ruin hafoin destruisaun ne’ebé kauza hosi violénsia ne’ebé mosu hafoin referendu 1999, iha ne’ebé timoroan sira vota atu haketak hosi Indonézia no harii nasaun ida ne’ebé independente no livre.

Kontaktu sira
error: Content is protected !!