Xanana: “Dada Kadoras Greater Sunrise Ba Interese Estadu Konta ho Ha’u”

PM Xanana Gusmão ho aviaun Aero Dili to'o fali iha Timor-Leste hafoin lori Timor-Leste sai membru ASEAN ba dala-11 iha simeira ASEAN ba dala-47 iha Kuala Lumpur, Malázia. Imajen/Rafa.tl

DILI, RAFA.tl – Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão hateten, prosesu dada kadoras greater sunrise mai Timor-Leste presiza esforsu, tanba buat hotu kona-bá osan tenke tuir nia prosesu.

Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão, ba jornalista sira iha Palásiu Prezidensiál, Kinta (30/10/2025) hateten, ema balun hanoin katak buat ne’e simples, mas  tenke esforsu, bainhira problema sira ne’e kona-bá osan ne’e tenke buka oin nusá para tuir nia prosesu.

Xefe Governu haktuir, lolós Komisaun ONU nian ba konsiliasaun obrigatóriu ne’ebé obriga Austrália ba tur iha ne’ebá ne’e, tanba Austrália ses an tiha husi UNCLOS, iha artigu ida dehan bainhira iha problema entre rai rua kona-ba fronteira, lori mai Tribunál, sira la koñese tiha. Sorti advogadu sira estuda didi’ak buat ne’e, iha ida dehan kria komisaun konsiliasaun obrigatóriu, sira tenke tur, ida ne’e mak ba husu ONU kria, sira tenke ba tur, la’e sira bá, tanba sira la rekoñese.

Lori tinan ida ho balun ne’e kona-ba greater sunrise, hodi Komisáriu ida bá to’o Suai, tanba defende loos, dehan atu lori mai Timor hodi aumenta fó indiretamente benifísiu ba iha populasaun, tanba bele kria kampu traballu.

“Ne’ebé buat ne’e la’o nei-neik, ita fó konfiansa ba malu katak problema ida ne’e, interese estadu nian konta ho ha’u, kona-ba interese nasionál ne’e konta ho ha’u, interese buat sira seluk ne’e lalika konta ho ha’u mós laiha problema,” Xanana Gusmão afirma.

Xanana hateten, uluk atu haruka modo tahan, ai-fuan ruma ba iha Bayu Undang, Austrália taka metin, agora sei servisu, agrikultór sira bele produz ida ne’e, bele produz ne’ebá tanba sei servisu barak iha greater sunrise, buat sira ne’e hotu fó benifisiu indiretu ba Timoroan.

Ema tékniku sira mai hela iha ne’ebá ne’e hotu, hodi tinan ida ho balun, lolós ne’e tinan ida de’it, ita mós tenke kompriende katak greater sunrise ne’e iha tiha, uluk tiha ona, ne’ebé balun dehan buat ne’e ita nian hotu, la kompriende katak bainhira buat ida ita asina tiha ona, ema seluk asina ona ita ba, ita tenke buka hadi’a oin nusa, buka esplora oin nusa.

“Tanba nu’udar rai foin mak ukun an ladún kompriende buat sira ne’e hotu, ema sira ne’e hakarak esplora ita, nia la hatene ne’e esplora ita,” Nia haktuir.

Ne’ebé agora book nafatin, dala ruma imi hanoin katak, buat ne’e komu ita demokrásia, ema hotu tuir hotu buat sira ne’e hotu, labele. Konkorda tiha ona ho fronteira atu ko’alia kona-ba dada greater sunrise mai ne’e, buat hotu ho nia prosesu no esforsu hotu atu mai Timor-Leste.

Reportajen ekipa Rafa.tl