Atensaun, Jogu Online Ne’ebé Governu Legaliza Bele Hamosu Krime Tráfiku Umanu

Diretor Ezekutivu Asosiasaun HAK, Feliciano da Costa Araújo. Imajen/Rafa.tl

DILI, RAFA.tl–Iha nasaun viziñu Indonézia bandu maka’ás forma hotu-hotu husi jogu online tanba konsidera lori risku legál no finanseiru, inklui hamosu pratika krime oioin liuliu krime tráfiku umanu.

Notísia Relevante: Jogu Online Sei Hamosu Esplorasaun no Esploitasaun iha Sosiedade

Iha Timor-Leste, maioria populasaun mukit no ki’ak, XI Governu Konstitusionál permite no legaliza jogu online no tipu oioin tanba de’it atu kobre reseita no absorve kampu traballu bá Timoroan, maske koneskuensia husi jogu sira-ne’e boot to’o bele hamosu risku  bá estabilidade nasaun nian.

Dadus husi Inspesaun Jerál Jogu (IGJ), Ministériu Turizmu no Ambiente, hatudu katak  daudaun ne’e,  IGJ rejista jogu online hamutuk hitu (7) mak hala’o atividade legal iha Timor-Leste.

Husi jogu online hitu (7) ne’e la inklui ho jogu sira hanesan lotaria, dragon, Kiss, Rudal, Amizade, Timor-Poll, Toto-Ftiun no slot machine  MDG Holding, Timor Holding no Unlong Unipessoal, Lda.

Jogu online iha tipu barak, maibé jeralmente hirak ne’ebé popular liu mak hanesan;

• Aposta desportivu : porezemplu, aposta iha futeból, basketebol, ténis, no mós e-sports
• Kazinu online                  :  jogu sira hanesan ruleta, blackjack, baccarat, poker, no mákina slot sira
• Poker online                    : jogu karta ida ne’ebé joga hasoru jogadór sira seluk online
• Slot online                        : ida ne’ebé populár liu tanba fasil atu joga
• Togel ka lotaria online : adivina númeru sira uza sistema lotaria nian
• Aposta iha desportu eletróniku : Aposta iha rezultadu husi jogu online popular sira (hanesan Mobile Legends, Dota 2, CS:GO)
• Kazinu diretu   : versaun ida husi kasinu online ho negosiante diretu sira liuhosi transmisaun diretu.

Diretor Ezekutivu Asosiasaun HAK, Feliciano da Costa Araújo, husu XI Governu ne’ebé lidera husi Primeiru-Ministru (PM), Xanana Gusmão, tenke iha atensaun másima ba operadór jogu online sira ne’ebé daudaun ne’e eziste iha Timor-Leste, hodi asegura la bele iha esplorasaun no tráfiku umanu, ne’ebé afeita ba sosiedade no estraga mentalidade foin-sa’e sira nian.

Asosiasaun HAK propoin atu Governu labele jere deit sira-nia kompeténsia hodi atribui lisensa operasionál ba operadór  jogu online sira,  maibé tenke kontrola ho rigór tuir lei, hamutuk ho autoridade Polísia Kriminál sira no instititu relevante, hodi asegura Timor-Leste livre husi krime sira tráfiku umanu,  tranzasaun ilegal ba droga, no esplorasaun umana  ne’ebé estraga dignidade ema nian no fó impaktu ba sosiedade.

“Iha Macau no Singapura ne’e la’ós jogu deit, maibé inklui mós tranzasaun no prostituisaun, ne’e mós bele lao ita-nia alin-feto sira ne’ebé mai lahatene pois bolu mai iha jogu fatin, ikus mai sai tiha vitíma bá esplorasaun seksuál, ne’e ita tenke konsidera nune’e, agora governu tau matan bá ida-ne’e ka lae. Ita nia alin sira dehan mai serbisu iha fatin jogu sira-ne’e tenke  garante livre husi  asediu seksuál bá sira no violasaun sekuál bá sira,” Diretór Ezekutivu Asosiasaun HAK, Feliciano da Costa Araújo, hateten bá Rafa.tl iha nia servisu fatin, Kuarta (03/09/2025).

Nia hateten Estadu presiza kria estudu no halo konsultasaun públiku hodi indika, jogu online sira ne’ebé la’o dadauk ne’e serve duni eziste iha Timor-Leste ka lae, tanba nasaun ne’e la’ós hanesan rai seluk, hanesan Macau, Hongkong no Singapura. Tanba ne’e,  atu loke jogu online barak presiza tau atensaun bá asuntu sira ne’e hodi estadu regulariza nune’e bele fó mós edukasaun di’ak ida bá jerasaun tuir mai.

Tuir nia, jogu online sira ne’e la eduka buat di’ak ida, ema barak dehan ida-ne’e fó hela rendimentu bá estadu, maibe públikasaun rendimentu husi jogu online mak ida ne’ebé, serake jogu online nia lukru ka pursentu ne’e, bele ona akumula orsamentu ba ministériu ida nian. Tanba ne’e,  atu haforsa bá instituisaun investigasaun sira, favor ida buka halo investiga ho kle’an, la bele sai fali salva malu hodi hetan pursentu ruma.

Jogu online nia risku,  Feliciano da Costa Araújo  hatutan, bá jerasaun foin-sa’e ne’e boot tebes, tanba ne’e, Estadu no Governu presiza tau mós ida-ne’e iha konsiderasaun tanba influénsia husi jogu sira ne’e mak hamosu korrupsaun, naok no krime sira seluk ne’ebé afeta bá sosiedade nia moris hakmatek no arminia.

“Jogu sira ne’e risku boot bá foin-sae sira, ita la eduka maibé foin-sa’e foin hetan osan oituan hakarak bá joga hotu, moris hanesan fali ema boot sira, ida ne’e labele. Bá joga lakon ikus mai buka osan la iha ona, deskulpa ita ladún mas, komesa mai ona ho aktu sira ne’ebé la merese, ne’e oinseluk tanba ne’e presiza haree kondisaun sira ne’e,” nia tenik.

Feliciano da Costa Araújo subliña, jogu online ne’e diak bainhira ema manan no sei sai la di’ak mak bainhira ema lakon, tanba ne’e fó hanoin bá hotu-hotu diak liu rai osan,  nune’e bá futuru  osan ne’e sei barak, maibé kuandu ema balun mai influnfluénsia hodi hasai beibeik osan ba joga, ikus mai osan ne’e sei mohu tanba jogu sira ne’e.

Reportajen ekipa Rafa.tl